بررسی عوامل موثر در وقوع زمین لغزش و روش پهنه بندی وقوع آن (مطالعه موردی: حوزه آبخیز طالقان)

زمین لغزش به عنوان یکی از انواع حرکات توده ای خاک و زمین، پدیده ای است که در اثر اقدامات انسان فراوانی وقوع آن تشدید می شود. وقوع این پدیده موجب تولید حجم زیادی از رسوبات همراه با خسارات جانی و مالی قابل ملاحظه می گردد. یکی از ابزار اصلی جهت پیشگیری از شکل گیری و وقوع این نوع فرسایش آبی، تهیه نقشه مناطق حساس و مستعد وقوع آن است. در این تحقیق با هدف شناسایی عوامل موثر در شکل گیری و و وقوع زمین لغزش جهت دستیابی به مناسب ترین روش تهیه نقشه پهنه بندی مناطق حساس و مستعد به زمین لغزش در حوزه آبخیز طالقان، دو زیر حوزه آبخیز با مساحت 176 کیلومتر مربع که طبق اطلاعات حاصل از مطالعات پیشین انجام شده زمین لغزش های متعدد در آنها حادث شده انتخاب شدند. بطوری که ابتدا نقشه موقعیت مکانی و پراکنش زمین لغزش های متعدد در آن ها حادث شده با استفاده از روش تفسیر چشمی تصاویر ماهواره ای irsp6 با قابلیت تفکیک مکانی 5×5 متر در محیط بسته نرم افزار ilwis تهیه گردید. مشخصات منطقه تحقیق با استفاده از نتایج به دست آمده از مطالعات پیشین انجام شده از طریق انتخاب کاملا تصادفی نقاط کنترل و با استفاده از دستگاه gps با انجام عملیات میدانی مشتمل بر مشخصات کلیماتولوژی، فیزیوگرافی، ادافیکی و اکولوژیکی، تکمیل و تدقیق شده و نقشه های مربوط به هر یک در قالب لایه های اطلاعاتی در محیط ilwis تهیه گردیدند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل فراوانی و رابطه بین وقوع زمین لغزش با خصوصیات منطقه تحقیق بر اساس رگرسیون لاجستیک نشان دهنده مشارکت موثر و معنی دار عوامل جهت جغرافیایی شیب اصلی، نوع واحد سنگی (لیتوبوژی) فاصله از گسل، تراکم پوشش گیاهی و کاربری اراضی در وقوع زمین لغزش و فراوانی آن می باشد. افزون بر این، نتیجه تجزیه و تحلیل فراوانی وقوع زمین لغزش با خصوصیات منطقه تحقیق بر اساس روش فازی مبین مشارکت موثر عوامل تراکم پوشش گیاهی، کاربری اراضی، ارتفاع از سطح دریا، متوسط ارتفاع بارندگی سالانه، مقدار شیب جهت جغرافیایی شیب اصلی، نوع خاک و نوع واحد سنگی است. نتایج پهنه بندی مناطق حساس و مستعد وقوع زمین لغزش بر اساس خروجی های دو روش رگرسیون لاجستیک و فازی نشانگر این است که روش رگرسیون لاجستیک دارای دقتی معادل 87 درصد در تعیین مناطق مستعد به وقوع زمین لغزش در تطبیق با پهنه های تحت تاثیر این پدیده در منطقه تحقیق بوده در حالی که دقت روش فازی مبتنی بر عملگر گامای فازی 8/0 معادل 88 درصد است. با توجه به نتایج حاصله می توان نتیجه گیری نمود که اولا مهم ترین عوامل موثر در شکل گیری وقوع زمین لغرش و فراوانی آن در منطقه تحقیق عبارتند از: ارتفاع از سطح دریا، مقدار شیب و جهت آن، متوسط ارتفاع بارندگی سالانه، نوع واحد سنگی، نوح خاک، فاصله از گسل، تراکم پوشش گیاهی و کاربری اراضی، ثانیا، هر چند مناسب ترین روش جهت جهت پهنه بندی مناطق مستعد به وقوع زمین لغرش در منطقه تحقیق روش فازی مبتنی بر عملگر گامای 8/0 است، اما با در نظر گرفتن اختلاف دقت دو روش یاد شده در پهنه بندی مناطق مستعد وقوع زمین لغزش معادل 1 درصد، می توان از آنها در سایر مناطق با خصوصیات مشابه منطقه تحقیق استفاده نمود. بدیهی است جهت دستیابی به روش و یا مدل جامع و فراگیر پهنه بندی مناطق مستعد وقوع زمین لغزش، ضرورت دارد اقدام به تکرار تحقیق مشابه در سایر مناطق با شرایط متفاوت و متنوع کلیماتولوژی، فیزیوگرافی، ادافیکی و اکولوژیکی شود.